Relacja z październikowego Stolyka o „Podziemiach Veniss”

Poprzedni Stolyk był chyba rekordowy pod względem obecności. Ten – już nie tak dobrze 🙂 Było nas pięcioro: Mag_Droon, Łak, Shadowmage i Allayne, no i ja.
Rozmawialiśmy o „Podziemiach Veniss” Jeffa VanderMeera.
Odwrotnie niż miesiąc temu, byłem chyba najbardziej sceptyczny wobec książki. Shadow, Mag i Łak oceniali ją wysoko, Allayne zostało 20 stron do końca i „Wojna Balzaka”, więc nie oceniała.
Oceniona wysoko została atmosfera, nastrój książki, także obrazowość tej prozy. Tak ja, jak i Łak uważaliśmy jednak opisy katdery i późniejszych podziemi dawców ciał (te stosy kończyn czy gałek ocznych) za przegięte. Mnie osobiście raził turpizm – domyślam się, że celem autora było „trzepnięcie” czytelnika, ale jednak dla mnie to było za dużo. Po prostu chciało mi się wymiotować.
Zresztą „przeginanie” to chyba ogólnie taktyka VanderMeera w tej powieści (bo „Wojna Balzaka” jest inna). Przegina w stronę turpizmu, bardzo mocno przegina w stronę groteski i absurdu (głowa Jana Chrzciciela na talerzu, przymocowana superglue?). Poza tym wykorzystuje dość bezczelnie mity i tradycje literackie, można to nazwać postmodernizmem, a można i zrzynaniem. Bo w sumie cała podróż Shadracha to zrzynka z Orfeusza, łącznie z „nie oglądaj się teraz”.
Łakowi Quin kojarzył się z Palmerem Eldritchem – także demiurgiem, który był ludzki, ale zmienił się. I w sumie nie wiadomo, czy jest, kim jest, czy nie jest nawet tobą. Magowi scena na wysypisku kojarzyła się z „Seksmisją” – gdy panowie trafiają na „zlot” miłośników staroci. Z kolei mi miasto rozpadu kojarzyło się z „Chaotycznymi aktami bezsensownej przemocy” Womacka. Tam także władza centralna rozpadała się, cofała; w świecie Veniss prowadzi to do rozpadu państw, powstania miast-państw, potem także do ich rozkładu, równoznacznego z walkami i granicami quasi-suwerennych dzielnic. A jednocześnie w pierwszej części to miasto, Veniss, przynajmniej na powierzchni nadal działa normalnie – czy też „normalnie”. Jest wolny rynek, reklamy, holowizja, restauracje, metro, zatrudnienie.
Intrygujące były (przynajmniej dla mnie) wzmianki o koloniach pozaziemskich. Wprawdzie Nicola zauważa, że kontakt z nimi urwał się już dawno temu, ale jednak – w kontekście całej powieści – ich dalsze możliwe istnienie można uznać za promyczek nadziei dla ludzkości – bo jeśli przegra na Ziemi, to może chociaż utrzyma się gdzie indziej.
Zirytowało mnie przejście z początkowej stylistyki/scenografii SF do scenerii oniryczno-surrealistycznej. Po pierwsze niezbyt lubię i trawię poetykę snu, a po drugie – poczułem się nieco oszukany. Łaku stwierdził, że (i zgadzam się) to przejście było dość toporne, nagłe, zaskakujące. Jego zdaniem gdyby powieść tę wzbogacić o więcej szczegółów, momentów narracji, byłaby lepsza. Mnie irytowały niespójności: najpierw Nicola dziwi się, że podziemia mają aż 10 poziomów, a potem Shadrach dowiaduje się od Nicolasa, że Quin zamieszkuje poziom 30. Oczywiście, nie wszyscy muszą wiedzieć o tym, co kryją Podziemia Veniss, ale z opisu peronu i pociągu, który jedzie nad poziomem 30., a który jest pełen, wynika, że mnóstwo ludzi wie. Jest infrastruktura, Shadrach wspina się z powrotem – zatem niższe poziomy nie są tak odizolowane ani tak nieznane, jak początkowy autor każe nam wierzyć.
Opisy podziemnych bezkresnych mórz, lewiatana, to już zupełny surrealizm. Sama ryba-lewiatan to świetny obraz, poruszający, wstrząsający. Tak samo toczące się na niej walki i eksterminacja, w której całe gatunki przegrywają wojnę o przetrwanie. Tutaj można doszukiwać się kodu biblijnego – Jonasz, lewiatan; podobnie w imionach surykatki Nicoli – początkowo nazywa się Salvador (czyli Zbawiciel), następnie – czyli przewrotnie i odwrotnie, niż w Biblii – Janem Chrzcicielem. Jeśli tę surykatkę uznamy za dziecko – twór Quina, a samego Quina za kalekiego boga – demiurga, to śmierć Jana Chrzciciela może być karykaturą figury Mesjasza, przynoszącego nowe przymierze – dla surykatek. Jednak doszliśmy do wniosku, że jest to wrzucone ot, tak, bez głebszej myśli i że to chyba my tę myśl tam wrzuciliśmy, nieco na wyrost. A może się mylimy i jednak VanderMeer nie uczynił tego dla płytkiej zabawy, żonglowania motywami kulturowymi.

Łaku dostrzegł w pociągu nawiązanie do „Mrocznej Wieży”, a konkretnie do pociągu Blaine. Ja też kojarzę Podziemia z Mroczną, ale raczej z tym rozpadającym się, pustym światem Sombra Corporation, a zwłaszcza z miastem Lud, także mrocznym i niebezpiecznym.

Co do „Wojny Balzaka” – to już jest w miarę klasyczna SF, w scenerii post-apo. Najbardziej kojarzyła mi się z „Second Renaissance” z „Animatrixa” – zwłaszcza sceny beznadziejnej walki ludzi z oddziałami nowej cywilizacji. W sumie podobała mi się ze względu na swoją klasyczność właśnie. Pozostali Stolykowcy mieli odmienne zdanie – „Wojnę Balzaka” sytuowali jednak poniżej „Podziemi”.

Hmmm. W sumie rozmawialiśmy nie tak długo o samej powieści, ale mogło mi coś umknąć. Proszę, uzupełniajcie w komentarzach.